Volgens Rob de Wijk is het 5 over 12. De 57-jarige hoogleraar Internationale Betrekkingen stelt in zijn nieuwste boek dat we inmiddels te laat zijn met het uitvoeren van constructieve oplossingen voor tal van ontwikkelingen die de welvaart en veiligheid van toekomstige generaties in gevaar brengen. Toch ziet hij nog enkele reddingsboeien. ‘Er moet een ander soort politicus opstaan. Eén die primair maatschappelijk en niet partijideologisch denkt.’

In zijn boek ‘5 over 12’ beschrijft Rob de Wijk ontwikkelingen zoals de opkomst van nieuwe economische grootmachten, maar ook de schaarste aan energie en grondstoffen en de klimaatverandering. Hij koppelt deze aan de financiële crisis en de gevolgen hiervan in met name Europa en de VS. Dat deze gevolgen zo ingrijpend zijn, komt volgens De Wijk door politieke polarisatie, de opkomst van het populisme, maar ook door de twijfel over het functioneren van het kapitalistische systeem en ons politieke bestel. Daarbij neemt hij als voorbeeld Nederland onder de loep. ‘Omdat ons land de afgelopen tien jaar relatief grote veranderingen heeft doorgemaakt. We zijn in rap tempo veranderd van een solidair land in een naar binnen gerichte natie die vooral met zichzelf worstelt. De moord op Fortuyn, maar ook die op Theo van Gogh hebben gezorgd voor polarisatie en zijn in dit verband kenmerkende tijdsindicaties.’ Nederland is van oudsher niet alleen het land van de koopman, maar ook dat van de dominee. ‘Met het opgeheven vingertje dat anderen vertelt hoe je moet leven en wat je wel en vooral ook niet moet doen. Als niemand vervolgens water bij de wijn wil doen, genereert dit escalaties en maakt het ons land in toenemende mate weinig aangenaam – en voor het buitenland minder aantrekkelijk.’

Val van de Muur

Daarom trekt De Wijk, tevens directeur van het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS), in zijn boek nadrukkelijk aan de alarmbel. ‘We glijden af, ook omdat de internationale verhoudingen nu totaal anders liggen dan tijdens de Koude Oorlog. Toen was de wereld nog overzichtelijk verdeeld in twee kampen: het Westen en het Oosten. Maar na de val van de Muur is door gebrek aan leiderschap en visie geen duidelijke, nieuwe ordening ontstaan. De macht in de wereld is meer dan ooit verdeeld en ligt tevens in handen van “onbetrouwbare” landen als China, India en Brazilië. Het besef dat de Westerse wereld niet langer de spil is waar alles om draait – en dat we dus moeten samenwerken in plaats van alleen kunnen heersen – dringt slechts mondjesmaat in Europa en Nederland door.’

Maar hoe is dat mogelijk? Als geen ander hebben wij toch historisch besef en zijn gewend na te denken over ons handelen en dat van anderen. ‘Is dat zo of is dat een illusie? Net als het idee dat we hier zo slim zijn; de praktijk bewijst eerder het tegendeel. We voldoen in Nederland niet eens aan de Europese doelstelling om 50% van de bevolking hoger opgeleid te krijgen en blijven steken op nog geen 40%. En om problemen op te lossen, moet je ze eerst kunnen signaleren en benoemen. Daar is verstand van zaken voor nodig…en tijd.’

Ushi

En juist op deze twee gebieden wringt het bij de gemiddelde Nederlander en politicus, aldus De Wijk. ‘We zijn intellectueel lui geworden, denken niet meer na maar reageren meteen.’ De vermeende behoefte aan daadkracht, maar ook de scoringsdrift in de media spelen hierbij een belangrijke rol. Daarom is volgens De Wijk een ander soort politicus opgestaan. Eén met minder bagage en één die complexe vraagstukken terugbrengt tot al te simpele oneliners. ‘Alsof dat altijd mogelijk – en wenselijk – is. Net als de gedachte dat een politicus vooral ook mens moet zijn: toegankelijk en gelijkwaardig. Jan Peter Balkenende vertelde mij eens dat hij gevraagd was voor het programma van Ushi (Wendy van Dijk vermomd als Japanse journaliste, red.). Willen we dat in Nederland, een premier die in de maling wordt genomen, als vorm van entertainment? Ik heb liever dat de leider van ons land serieus aan het werk gaat en regeert.’

Autoritaire regeringsvorm

Want daar is behoefte aan, nu meer dan ooit. Daarom baalt De Wijk van de recente val van het kabinet Rutte. ‘Omdat politici zich de komende maanden weer als populisten zullen storten op het winnen van zieltjes, in plaats van overstijgend te denken aan het nationale belang.’ Maar daarna? Verwacht hij na de verkiezingen licht aan de horizon? De buitenlanddeskundige schudt het hoofd. ‘Ik zie geen kentering, niet op korte termijn. In mijn boek noem ik populistische politici de ambassadeurs van de stilstand: ze praten veel en polariseren graag, maar door gebrek aan kennis en visie verandert er niets. Daarom kan de huidige eurocrisis ook het failliet betekenen van het Europese democratische systeem. Kijk bijvoorbeeld wat gebeurt in Italië; omdat de nood hoog is, kiest men daar voor een autoritaire regeringsvorm. Dat is een signaal, zeker ook omdat landen zoals Nederland blijven doormodderen, vaak vanwege het ontbreken van een noodzakelijk draagvlak.’

Zakenkabinet

Daarom pleit De Wijk in zijn boek voor een regering van nationale eenheid. Een tijdelijk zakenkabinet van professionals, niet of nauwelijks gebaseerd op politieke ideologie. ‘Maar of dat een reële optie is? Ik ken genoeg capabele mensen, maar niet één wil in dit politieke klimaat zijn nek uitsteken. En ongelijk geef ik ze niet.’ Zelf is De Wijk eventueel bereid tijdelijk zijn huidige functies in te ruilen voor een ministerspost in een zakenkabinet. ‘Als ik daarvoor gevraagd zou worden, zou ik het voor een periode van twee, drie jaar wellicht overwegen. Maar of dat getuigt van wijsheid…’ Nog beter is het om een ander soort politicus te laten regeren, beschrijft De Wijk in zijn boek. Eén die niet reageert op de waan van de dag, maar op basis van een Grand Strategy. Daarbij moet Nederland inzetten op vier punten: innovatie, vestigingsklimaat, buitenlandbeleid en de maakindustrie. ‘Maar of zelfs dat ons uit de crisis haalt, betwijfel ik. We hebben het deels laten lopen. “Never waste a good crisis,” wordt vaak gezegd. But we did!’